God heet ons welkom in zijn huis

Liturgie als ontmoeting met God

Beleidsvisie van het pastorale team op de kerk als huis van God
Tekst van artikel in Drieluik februari 2010

Opstapje

Wanneer iemand uit protestantse kring voor het eerst een katholieke viering meemaakt, is de eerste verwonderde reactie vaak: “bij jullie heeft iedereen de ogen open bij het bidden!” In de protestantse liturgie sluit men de ogen zodra er een gebed wordt uitgesproken door de dominee. Hoe komt dit? Zijn katholieke gelovigen minder eerbiedig? Gaan ze nonchalanter om met hun geloof?
Nee, er is iets anders aan de hand. Protestanten en katholieken zijn in doorsnee, denk ik, even eerbiedig. We kunnen op dat punt soms zelfs van elkaar leren. Maar de omgang met God uit zich op een verschillende manier. Er is niet zozeer sprake van een verschil in geloof, maar in visie. Die blijkt onder andere uit de wijze van bidden: met de ogen open of met de ogen dicht. Achterliggende vraag is of wat we zien in de kerk ons dichter bij God kan brengen of dat het niet uitmaakt of zelfs eigenlijk alleen maar afleidt.

Ingekeerd bidden

Wanneer heeft het zin om je ogen te sluiten bij het bidden? Als je niet afgeleid wilt worden door de dingen die om je heen te zien zijn. Zit je thuis aan tafel en je wilt de maaltijd afsluiten met het dankgebed, maar voor je neus staat de afwas waar je eigenlijk geen zin in hebt, dan kun je beter even de ogen dichtdoen om oprecht te kunnen danken.
Ook sluit je de ogen als je vindt dat je God die onzichtbaar is, soms het best kunt ontmoeten, door je naar binnen in te keren, omdat God ook woont in ons hart. Het innerlijk is dan de plek om God te ontmoeten. Zo keren we ons af en toe ook even naar binnen tijdens de viering in de kerk, bijvoorbeeld bij de oproep tot persoonlijk gebed of in het intieme gesprekje met de Heer na het ontvangen van de communie.

Zienderogen

Wanneer heeft het zin om te bidden met de ogen geopend? Als wat je voor je ziet en zelf meemaakt, je dichter bij God brengt. Je slaat dan de ogen letterlijk op naar God. Wanneer de priester in gebedskleed omringd door medewerkers in gebedsmantel met geheven handen de gebeden uitspreekt, verbeeldt dit dat we als één volk staan voor het aangezicht van God.
De persoonlijke gebeden van de gelovigen, vat hij samen in een kort gebed en biedt ze aan God aan. Deze zichtbare handeling toont dat we samen God in gebed ontmoeten. Bidden met de ogen open, vol verlangen opgeslagen naar God, past bij deze vorm van gebed. Want God woont niet alleen in ons hart, maar ook “in ons midden”.  Daarom is niet alleen ons eigen hart, maar de kerk zelf een heilige plaats want zij is het hart van de gemeenschap.
Daarom is het belangrijk dat er een “lege” ruimte is, en dat onze blik ongestoord kan rusten op altaar en tabernakel als een haardvuur. Ze zijn uitdrukking van zijn goddelijke  tegenwoordigheid in ons midden. Zijn genegenheid voor ons wekt genegenheid in ons op.

Met alle zintuigen

Wat van de gebedshouding van de priester geldt, is ook van toepassing op de gebedshouding van de gelovigen, staan, knielen, een lichte buiging bij de consecratie. De ontmoeting met God is zichtbaar in het gebed van het volk van God. Ze is hoorbaar door de woorden die gezegd of gezongen worden. Tastbaar in bijvoorbeeld het kruisteken en de communie. Zelfs in de alles doordringende geur van de bewieroking beleven we haar. Handeling en gebed zijn dus niet twee verschillende dingen, maar één zaak. Door te zien ontmoeten we de Onzienlijke. Door te zien in geloof met de ogen opgeslagen naar God.

Met alle elementen

Alle vier elementen waaruit de zichtbare werkelijkheid is opgebouwd, delen in deze ontmoeting met God: aarde (altaar), lucht (wierook), water (wijwaterbakjes en besprenkeling) en vuur (kaarsen). Het uiterlijke leidt in de katholieke liturgie niet af van de ontmoeting met God. Het werkt juist mee. Heel de schepping viert mee.

De ontmoeting uitbeelden

Dat geldt natuurlijk helemaal voor het eucharistisch gebed waarbij de priester aan het altaar staat met brood en wijn. Hij bidt met en namens heel het volk. En tegelijk zien we tijdens de consecratie een levende icoon van Christus die het offer van zijn leven aan de kerk heeft geschonken om het op te dragen voor het heil van allen.
Het is niet zo dat de medegelovigen alleen maar toeschouwer zijn. Iedereen neemt actief deel door in geloof te aanschouwen en te verstaan wat er gebeurt. Vandaar het enthousiaste antwoord op de oproep aan het begin (”de harten omhoog!”): “wij hebben ons hart bij de Heer!”. Ook door de acclamaties en door de gebedshoudingen. En door de communie. Zo mogen we als gelovigen samen met priester, diaken en assistenten de ontmoeting met God uitbeelden. De ontmoeting die hijzelf ons schenkt!

(In)richting van de kerk

Maar deze visie op de ontmoeting met God door wat zichtbaar is, gaat nog verder. Niet alleen de handelingen die in de kerk plaatsvinden, maar het katholieke kerkgebouw zelf maakt de ontmoeting met God zichtbaar door de inrichting.
Zelfs door de richting waarin de kerk als regel gebouwd is. Ze is gericht op het Oosten: de plaats waar de zon opgaat, beeld van God die ons als de dageraad vervult van hoop. Als gelovigen oriënteren we ons in alles op God. Zelfs de kerk als gebouw beeldt dit uit door haar lengte-as en inrichting.
In onze beide parochiekerken bevindt zich in het centrum van deze op het Oosten gerichte houding het altaar en het tabernakel. Zo is dus al het uiterlijke gericht op de ontmoeting met God. En het offer van Christus is van die ontmoeting het hoogtepunt. In dat “blikveld” staan ook de heiligenbeelden die als het ware de hemel voor onze ogen geopend doen zijn.
Dat je door de zichtbare werkelijkheid de onzienlijke God mag ontmoeten door het geloof noemen we de sacramentaliteit van de kerk. Het is een groot voorrecht dat we dit telkens in geloof en gebed mogen ervaren

Beleven en doorgeven van de levende traditie van de kerk

Veel van wat hierboven is aangestipt is bij de meeste ouderen nog wel bekend. En het wordt daardoor ook innerlijk misschien nog zo beleefd. Maar bijvoorbeeld de gewoonte om bij binnenkomst even een zichtbare groet richting altaar te maken neemt zienderogen af. Misschien omdat we denken dat dit ouderwets is en bij vroeger hoort? Maar we spreken hier niet over “iets van vroeger”.  Het gaat om de ontmoeting met de levende God die zelf onzichtbaar is. Een ontmoeting die zichtbaar wordt  door onze deelname eraan. Daarbij past een teken van genegenheid naar de Heer die ons bijeenbrengt
Bij de jongere generaties is de kennis hiervan in toenemende mate afwezig. Als gevolg daarvan dreigt “bidden met de ogen open” inderdaad oneerbiedig te worden omdat we gewoon kijken en niet meer begrijpen wat voor onze ogen te zien is en gebeurt. Want we  mogen God ontmoeten door met de ogen van het geloof te zien.
Het is van groot belang dat kinderen en jongeren en misschien ook wijzelf weer ingeleid worden in dit geheim van de ontmoeting met God in de liturgie en de kerk als huis van gebed. Goed voorbeeld doet goed volgen.

Missionaire mystiek

In deze tijd ontvangen we meer dan eens signalen dat mensen, met name ook jongeren, die op zoek zijn naar God, geraakt worden door plekken waar de ontmoeting met God inderdaad bijna tastbaar is. De mystieke sfeer van de kerk lijkt op dit moment heel aantrekkelijk voor mensen die het willen gaan proberen met een eenvoudig en oprecht geloof in God. Een plaats waar men op adem komt.
In zo’n situatie is het goed om weer te beseffen wat voor schatten wij in onze kerk bezitten door onze kerkgebouwen, door de liturgische voorschriften en gebruiken, en door de eigen beleving van het mysterie van Gods blijvende tegenwoordigheid in zijn kerk waarin we “zijn woning onder de mensen” mogen herkennen.

Uitnodiging

We nodigen onze medegelovigen uit om deze visie met ons te delen en mee te werken aan een hernieuwd bewustzijn van de kerk als plaats van ontmoeting met God door de verkondiging van de blijde boodschap en door het openbare gebed uitgedrukt in de handelingen en houdingen en een levend geloof.  Of met de woorden van het bekende lied van Huub Oosterhuis

Zomaar een dak boven wat hoofden,
deur die naar stilte openstaat.
Muren van huid, ramen als ogen
Speurend naar  hoop en dageraad
Huis dat een levend lichaam wordt
als wij er binnengaan
om recht voor God te staan

namens het pastorale team
Martin Los pr.